Bánh chưng và bánh dầy từ xưa đến nay luôn có vị trí đặc biệt trong suy nghĩ của cộng đồng người Việt Nam. Vì thế hai loại bánh này là lễ vật không thể thiếu khi dâng cúng các vị Vua Hùng.
Sự tích bánh chưng, bánh dầy nếu là người Việt Nam thì không ai là không biết! Theo sự tích thì bánh chưng, bánh dầy có từ thời Vua Hùng Vương thứ 6; Sau khi phá xong giặc Ân nhà vua muốn truyền ngôi cho con vì có nhiều con nên nhân dịp đầu xuân nhà vua mới hội các con lại mà truyền rằng: “Trong các con ai tìm được lễ vật cúng tổ tiên có ý nghĩa hay thì ta truyền ngôi cho”.
Hai mươi vị hoàng tử đua nhau dâng sơn hào hải vị, ngọc ngà châu báu lên vua cha, chỉ riêng Lang Liêu – chàng hoàng tử út được thần báo mộng đã dâng vua đôi cặp bánh vuông tròn giản dị. Nhưng hai thức bánh bình thường ấy lại được vua cha khen ngợi. Lang Liêu kể lại chuyện được thần chỉ dẫn cho cách làm bánh. Nghe thế, vua cha biết rằng trời đã muốn giúp mình chọn được thái tử tài ba, đức hạnh, có thể trị vì toàn dân sau này. Hùng Vương tuyên bố truyền ngôi cho Lang Liêu.
Bánh chưng bánh dầy dùng cho cúng lễ giỗ tổ Hùng Vương
Bánh hình vuông tượng trưng cho đất, Bánh hình tròn tượng trưng cho trời được vua Hùng đặt tên là bánh chưng và bánh dầy. Từ đó mỗi khi tết đến xuân về, nhân dân thường làm hai thứ bánh này để tạ ơn trời đất, tổ tiên và cũng là hai thứ bánh không thể thiếu được trong ngày giỗ tổ Hùng Vương.
Còn theo quan niệm dân gian bánh chưng hình vuông, màu xanh, tượng trưng cho đất là âm, bánh dầy hình tròn, màu trắng tượng trưng trời là dương cặp bánh thể hiện cho triết lý âm – dương, hay bánh chưng là âm tượng trưng cho mẹ, bánh dầy là dương tương xứng với cha, vì thế bánh chưng, bánh dầy được dùng để cúng tổ tiên.
Sự vuông – tròn của 2 thứ bánh này nói lên biết bao sự tốt đẹp, gắn bó, thủy chung của tình nghĩa vợ chồng, đạo lý làm con nhớ công ơn sinh thành dưỡng dục to lớn, bao la như trời đất của cha mẹ.
Gạo làm bánh chưng, bánh dầy là loại gạo nếp thu hoạch vụ mùa, gạo vụ này thường có hạt to, tròn, dẻo, đều vì mới được thu hoạch nên vẫn còn thơm hương lúa mới.
Cứ vào tháng ba âm lịch, thời khắc đẹp đẽ nhất trong năm khi thiên nhiên đất trời giao hòa, cái rét đậm của mùa đông đã xa gọi cái rét nàng Bân vừa kịp đến, con cháu khắp nơi lại hướng về đất Tổ.
Từ những hạt gạo thơm tinh túy của đất trời với bàn tay con người tạo nên những chiếc bánh mang đậm hương vị, vừa đẹp, vừa thơm ngon.
